सपनाबाहिर-सपनाभित्र

 

यो कथासँगै महेन्द्रनगर,कन्चनपुर आइपुगें । एकै छिन पछि महाकाली नदी भेटिन्छ । देश सकिन्छ । साँच्चै सिमाना हुँदैन थियो भने के हुन्थ्यो  ? राष्ट्रवादको काँचो वायु कहाँबाट चल्थ्यो ? कहाँ जान्थ्यो ।

सिमाना शक्ति हो । सान हो । हामी सान र शक्तिको पुजारी हौं । भक्क्त हौं । तर यो कथा सिमानाभन्दा माथि र जीवभन्दा परको ‘जिन्दगी’को कथा हो । जहाँ सान र शक्ति शून्य छ । राष्ट्रवादमा पूर्णविराम छ । शक्तिको भक्तिको लागि पनि आफूभित्र थोरै शक्ति नै चाहिन्छ । तर यहाँ शक्ति जिरो माइलमा स्थिर छ ।सरकारले बाटो बढाएको छ । त्यही बढेको बाटो किनारमा त्रिपालका पाँच पाल छन् । जो महेन्द्रनगर पूर्व लालपुरमा भेटिन्छ ।

एउटा पाल बाहिर बाँसको लौरो भाँच्ने बलको प्रतियोगिता भइरहेको छ । तर उनीहरु बलिया छैनन् । मेरो प्रवेशपछि खलबल भयो खेल । एउटा किशोर केटोले मलाई प्रस्ताव राख्यो ‘यो भाँच्नु ? पाँच सय बाजी छ ।’ मैले बाजी स्वीकार्न नपाउँदै एक महिलाले उसलाई हकारी । भाषा बुझिनँ । खेल बन्द भयो ।

मैले ती महिलाको नाम सोधें । उनी रिसाइन् —‘हाम्रो नाम छैन ? जाति बंगाली ! तिम्रो जाति पहाडी । नाम भनेर के मिल्छ ?’

के मिल्छ भन्नु ! केही छैन मिल्ने कुरा । फोकटमा अन्जानलाई किन नाम भन्नु ? ठिकै हो ।

मौन बसें । आँखामा दृश्य पसे । सानो दूधे बालक धुलोमा खेलेरहेको छ । जसको खुट्टा र टाउको नांगै छ । हिउँदे बतासले उसको कलिलो कपाल उडाउँदै छ । किशोर हुनै लागेको एउटा केटो पनि नांगै खेल्दै छ । उसको अंगमा लाज पस्न सुरु भएको छ । मलाई देखेर लजायो । पालभित्र पस्यो । कमलले जिउ छोप्यो । अघि, नाम भन्न नमान्ने महिलालाई आमा भन्यो । केही बोल्यो । बुझिनँ । ती महिलाले पनि केही बोलिन् । बुझिनँ ।

छाप्रामा सबै मान्छे छैनन् । कोही माग्न गएका छन् । कोही काम गर्न । मसिना भुरा खेल्दैछन् ।

मैले मौनता तोडें । ‘मेरो नाम रमेश हो ।’ उनले आफ्नो नाम भन्न नमानेपछि मैले आफ्नो नाम भनें । मेरो नाम सुनेपछि उनको ओठले मन्द मुस्कान समात्यो । आँखा मतिर फर्किए ।

एउटा किशोर केटालाई देखाउँदै भनिन् —‘यो मेरो छोरा हो । यसको नाम रमेश हो । दुई महिना भयो सादी भएको । मैले नसोधेको प्रश्नको उत्तर पनि दिइन् ।

‘ए होर ! हाम्रो नाम मिल्यो । मित लाउने हो ?’ मैले सोधें तर उनीहरुले ‘मित’ बुझेनन् । उसै फिस्स हाँसें । एउटा प्रसंग यहीँ तुरियो ।

‘नाम सोध्दा किन रिसाउनु भएको हो ?’

‘अहिलेसम्म कोही मान्छेले मेरो नाम सोधेको छैन ......’

फेरि मैले उनको नाम सोधें । तर उनले आफ्नो भन्न सकिनन् ।

‘किन नाम नभन्नु भएको ?’

‘मेरो नाम थाहा छैन । नामको के काम ?’

‘के भनेर बोलाउने तपाईंलाई ?’

उनी मौन भइन् ......!

बरु उनले आफ्नो बुढाको नाम भनिन् —धबेन्द्र । माइलो छोराको नाम भनिन्– शिवा । अरु तीन बच्चाको नाम भनिन् । आफ्नो नाम बिर्सिइन् । आफ्नो नामको काम छैन । काम नभएको नाम बिर्सनु निको । लोग्नेले स्वास्नी भन्छ । छोराछोरीले आमा । संगतिया र छिमेकसँग आ—आफ्नो साइनो छ । बाहिर माग्न जाँदा नामको कुनै काम छैन । नाम लेख्न अक्षर छैन । उनले भने जस्तै — ‘नामको के काम ?’

‘बिहे गरेर बुहारीलाई कहाँ ल्याउनुभयो ?’

‘यही घरमा ।’

घर भनेको महल हैन । घर भनेको आउने जाने ठाउँ हो । जन्म, मृत्यु र कर्मको ठेगाना हो । त्रिपालको सानो छाप्रो हाम्रो जस्तै उनीहरुको प्रिय घर हो । जसको खुट्टा छ । बेलाबेला हिँडिरहन्छ । सरिरहन्छ । जिन्दगी जहाँ-जहाँ पुग्छ घर त्यहीँ-त्यहीँ पुग्छ ।

 उनको परिवारका सबै सदस्य घरमै थिए ।

‘आज कतै माग्न जानु भएन् ।’

‘बुहारी गइ । चामल ल्याइ । हामी गएनौं ।’

‘कति चामल भयो त ?’

उनले चामल देखाइन्.....।

‘कति दिन पुग्छ यति चामलले ?’

‘पुग्छ आज र भोलि ।’

‘त्यसपछि ?’

‘फेरि माग्ने, खाने ।’

‘तपैंका बच्चाहरु कहाँ जन्मिएका हुन् ?’

‘नेपालका सरकारी अस्पतालमा । त्यहाँ बच्चा जन्माउँदा पाँच सय रुपैयाँ दिन्छ ।’

‘त्यो पैसाले के गर्नु भयो त ?’

‘सुत्केरीमा मासु किनेर खाएँ ।’

उसको माइलो छोरा शिवालाई आफ्नो नाम मन पर्दैन । त्यसैले मैले जस्तै उसले पनि अफ्नो नाम आफैले राखिदियो — बिराज बंगाली ।

‘किन बिराज नाम राखेको ?’

‘म बिराज भट्ट जस्तै बन्ने हो । फाइटवाला फिल्मको हिरो ।’

उनी बिराज भट्टको फ्यान रहेछन् । खुबै हेर्दारहेछन् ।

‘केमा हेर्नु हुन्छ फिल्म ?’

‘मोबाइलमा !’

उनीहरुसँग फिल्म हेर्न मिल्ने मोबाइल रहेछ ।

सपना देख्न आँखा चाहिन्छ । मुटु चाहिन्छ । हिम्मत चाहिन्छ । यो किशोरसँग सबै छ । तर ऊ अक्षर पढ्न सक्दैन । तर कस्तो भब्य सपना......

‘तिमी स्कुल जाँदैनौं कसरी बिराज भट्ट जस्तो बन्छौ त ?’ घाँटीमा आइसकेको प्रश्ने घुटुक्क निलें ।

एउटा किशोरको सपनामाथि प्रश्न गर्न कसरी सकुँ ?

‘स्कुल जान मन लाग्दैन ?’

‘हाम्रो जातिमा कोही स्कुल जाँदैन ।’

छोराको सपना सुनिरहेका उनका बाबु त्रिपालको पालभित्र एउटा फुटेको सानो एैनाको टुक्रामा आफ्नो अनुहार हेरिरहेका छन । राजेश हमालको जस्तो उननको कपाल, कोरिहेका छन् ।

हाम्रोतिर एउटा भनाइ छ —‘फुटेको ऐना हेर्यो भने भाग्य फुट्छ !’

उनीसँग गफ गर्न चाहान्थें । तर उनको रुचि गफमा थिएन ।

बिराजकोे मग्नी भइसकेको छ । दाइजोमा दाइले जस्तै उनले पनि नयाँ साइकिल पाउनेछन् । जुन पक्का भइसकेको छ । बिराजकी आमा बाल्टिन बोकेर पानी लिन हिँडिन् । रमेश आफ्नो नयाँ साइकिल मैलो कपडाको टालोले पुच्छदैछ । उसकी बूढी असाध्य लजालु रहिछिन् । बोल्न मानिनन् ।

शिवा उर्फ बिराजसँग जिन्दगीको कथा निर्माण भइसकेको छैन । सपना मात्र छ । जुन सुनाइहाले । उनका दुई भाइ र एक बैनीसँग सपना पनि छैन कथा पनि छैन । यो परिवारको कथा उनीहरुको जिन्दगी जस्तै बिश्रृंखलित भयो ।

अब सुरजदेवको कथा अघि बढ्ने छ ।

सुरजदेवको बोलीको लवज अगिल्लो परिवारको जस्तो थिएन । पाहडी दार्चुल्याहरुको जस्तो थियो । तर उनी उताका हैनन् । उमेरको हिसाब त उनीसँग पनि छैन तर देखिन्छन् चालीस पैतालीसका । उनी भर्खरै काम गरेर आएका रहेछन् । यी छाप्राका सबै मान्छे काम गर्दैनन् । भोकको गर्जो मागेर टार्छन । तर सुरजदेवले अहिलेसम्म मागेका छैनन् । सानैदेखि दार्चुला, डडेलधुरा, बैतड तिर गए । सडक खन्ने काम गरे । भारी बोके । त्यसैले उनको बोलीमा उतैको लवज सल्कियो । बानी पनि उतैको सर्यो ।

उनको पुर्खेउली घर गौरीफन्टा हो । स्वास्नी छोराछोरी उतैछन् । उनले आफ्नो नारीमा श्रीमतीको नामको ट्याट्यु खोपेकाछन् —थानी देवी । पाँच वर्षको एक छोरा, तीन वर्षकी एक छोरी छन् ।

उनले भनेका छन् ‘अब छोराछोरी जन्माउँदिनँ । दुई भए, पुग्यो ।’ उनका लागि सन्तान इश्वोरले दिँदैनन् । आफैंले दिने हो ।

‘छोराछोरीलाई के बनाउनुहुन्छ ?’

‘पढाउँछु । जे बन्छ त्यही बनाउँछु ।’ छोराछोरीमाथि कुनै आकार प्रकारको सपना निमार्ण भइसकेको छैन । अथवा ‘यो बनाउँछु त्यो बनाउँछु !’ भन्न जानिसकेका छैनन । तर ‘पढाउँछु !’ भन्न जानिसकेका छन् । समूहका अरुभन्दा भिन्न बन्न सिकिसकेका छन् ।

‘यहाँका धेरै मान्छे माग्ने काम गर्दारहेछन् ? तपाईंचाहिँ किन सधैं काम गर्नु हुन्छ ?’

‘मेरा हातखुट्टा छन् । बल छ । किन मागेर खाऊँ । माग्दा मान्छेले हेप्छ । कराउँछ । गाली दिन्छ । म माग्दिनँ । काम गरेर खान्छु । अरु माग्छन् । त्यो अरुको इच्छा । आ–आफ्नो इच्छाले जिउने हो । मेरो इच्छा त्यो छैन । मैले मागे भने मेरा छोराछोरीले पनि माग्न सिक्छ । यहाँ आफ्ना बाआमासँग सबै बच्चा माग्न जान्छ । त्यही सिक्छ ।’

उनी गरिब होलान् तर दरिद्र हैनन् । गरिब एक दिन धनी हुन्छ । तर दरिद्र कहिल्यै धनी हुँदैन । हाम्रो समाजमा कैयौं धनी छन् । जो दरिद्र छन् । ती कहिल्यै वास्तविक धनी हुँदैनन् । धनी भनेको इमान्दारिता हो । आफूभित्रको विश्वास र परिवर्तन हो । पैसा मात्र हैन । सम्पत्ति मात्र हैन ।

‘श्रीमतीलाई किन नल्याउनु भएको ?’

‘ल्याएर कहाँ राख्नु यस्तोमा । दुख्ख हुन्छ । डेरा बस्दा पैसा खर्च हुन्छ । घरमै छ । छोराछोरी हेर्छ ।’

‘दिनको कति पैसा कमाउनु हुन्छ ?’

‘पाँच सय दिन्छ । खान पनि दिन्छ ।’

उनी साह्रै फरासिला थिए । मिठो बोल्थे । उनको मातृटोन र खास खसटोनको ककटेलले लवज खुबै मिठो बनाएको थियो ।

‘हातमा किन श्रीमतीको नाम लेख्नु भएको हो ?’

‘म स्वास्‍नीलाई धेरै माया गर्छु ।’

‘तपाईंलाई यो पढ्न आउँछ ?’

‘आउँदैन तर यो मेरै स्वास्‍नीको नाम हो ।’

उनी हाँसे । ट्याटु खोप्ने मान्छेले अरु कसैको नाम खोपेको भए पनि उनको लागि त्यो नाम ‘थानिदेवी’ नै हुन्थ्यो । तर ट्याटु खोप्ने मान्छे पनि काम गर्ने मान्छे हो । काम गर्ने मान्छेले बेइमानी गर्दैन । जस्तै घाँटीमा छुरा चलाउने हजामले बैमान गर्दैन ।

‘सधैं यसरी बाहिर बस्नु हुन्छ ?’

‘नाइँ नाइँ कन्जेकन्जे घर जाने हो । बर्खामा घर गहिहाल्ने । उता स्वास्नी छोराछोरी छ । तीनलाई खान लाउन दिनुपर्छ । पैसा कमाउनु र्छ । स्वास्नी, छोराछोरी पाल्नुपर्छ । त्यसैले हिउँदसम्म यसरी हिँड्ने हो । बर्खा घर जाने हो ।’

एउटा पुरुष श्रीमतीको सिरानेबाट दार्चुलाको भि तिर भाग्छ । पहाडी लेकतिर पुग्छ । बेस्मारी चिसिन्छ । तर ऊ कायर हैन । प्रेमी हो । कायर हैन । जिम्मेवार हो ।

‘यसरी एक्लै बस्दा श्रीमती छोराछोरीको याद आउँदैन ?’

‘किन आउँदैन । तपाईंलाई आउँदैन ? बेस्मारी आउँछ । हामी सेठ (धनी) हैन । सधैं एकै ठाउँमा बस्न सकिँदैन । अर्काकी छोरी बेटी ल्याएपछि खान लाउन दिनुपर्छ । छोराछोरी जन्माएपछि पाल्नुपर्छ । नत्र उनीहरु दुख्ख मान्छन् । रुन्छन् । परिवारलाई दुख्ख दिनु हुँदैन । अनि यसरी हिँड्नुपर्छ । टाडाटाडा पुग्नु पर्छ ।’

उनी केहीबेर मौन बसे । उनको मौनताले मलाई बोल्न दिएन । आफ्नो दुनियाँ छाडेर कैयौं दिन परदेश हिँड्छ पुरुष । लुकेर रुन्छ । देखिएर हाँस्छ । भित्र मनमा पैरो जान्छ । बाहिर चट्टान जस्तो उभिन्छ । फरक छ पुरुष देखिँदा र बाँच्दा ।

‘अब कहिले जाने त घर ?’

‘होलीमा !’

‘के लगिदिनु हुन्छ छोराछोरीलाई ?’

‘नयाँ लुगा, खानेकुरा त्यस्तै ।’

‘अरु ?’

‘एउटा खेलाउने कुरा लगिदिन्छु । धेरै खुसी हुन्छ । डडेलधुरामा सेठकोमा काम गर्दा देखेको ! कति धेरै बच्चालाई खेलौना किनिदिएको । तीनका बच्चा धेरै खुसी हुन्थें । उता डिल्ली(दिल्ली)मा काम गर्ने घरमा पनि त्यस्तै । खेलौना पाए पछि बच्चा धेरै खुसी हुन्छ । म पनि एउटा किनिदिन्छु, यो होलीमा ।’

उनको अनुहार उज्यालो भयो । मानौं, अहिले नै उनको बच्चाले खेलौना पाइसकेको छ । उनको सेठको छोराछोरी जस्तै उनको बच्चाहरु पनि खुसी भएका छन् । बच्चा खुसी हुन सेठको घरमा जन्मिनु पर्दैन । खुसीले धनी र गरिब चिन्दैन । खुसी त उच्च हिमाली मैदान जस्तो हो । जो गहिराइबाट उठेर उच्चाइमा समिन्छ । फैलिन्छ ।

‘बिहे कहाँ गर्नु भएको हो’

‘इन्डियामै हो । ’

‘दाइजो कति लिनु भयो ?’

आठ इन्‍चीको सादा टिभी,पलङ, साइकिल दिइएको थियो ।

सुरजदेवले पुरानो साइकिल देखाउँदै भने ‘यही साइकिल हो ।’ साइकिलको चक्का नयाँ थियो । भर्खरै फेरेका रहेछन् । यो साइकिलले उनलाई थुप्रै ठाउँ लग्यो । दैनिकी छिटो छरितो बनायो । खुसी बनायो ।

टिभी घरमा चलिरहेको छ । पलङमा सुतिरहेका छन् ।

मधेशमा दाइजोको मोलमोलाइ खराब कुरा होला । तर त्यही दाइजोले उनको जिन्दगी सहज बनाएको छ । त्यो साइकिल हुँदैन थियो भने आज बिहान उनी सात किलोमिटर टाढा तोरी उखेल्ने काम गर्न जान सक्दैन थिए । पाँच सय कमाउन मुस्किल हुन्थ्यो । (मोलमोलाइको दाइजो परम्परा ठीक हैन । तर, यहाँ सुरजको लागि ठीकै भएको छ ।)

बिहेपछि उनी श्रीमतीसँग थुप्रै ठाउँ घुम्न गएछन् । डडेलधुरा, दार्चुला, बाजुरा पुगेछन् । पहिला जहाँ जहाँ काम गरेका थिए ती सबै ठाउँ पुगें । आफ्ना मालिकहरुसँग भेटे । श्रीमती चिनाए । मालिकहरुले भनेछन् साह्रै राम्री केटी बिहे गरेछौ । अब दुवै यतै बस । यतै काम गर । सुरज मख्ख परे । तर उनकी श्रीमतीले पहाड मन पराइनन् । उनी फर्किइन् । आफ्नै गाउँठाउँ ।

छोराछोरीलाई के बनाउने रहर छ ?

अनुहार चम्किलो बनाउँदै उनले आफ्नो सपना सुनाएँ, ‘यसपाली परिवारलाई लिएर आउँछु । एउटा कोठा भाडामा लिन्छु । म काम गर्छु । स्वास्नीले खाना बनाएर राख्छ । बच्चालाइ हेर्छ । स्कुल पठाउँछ । ठूलो मान्छे बनाउँछु ।’

तर कस्तो ठूलो मान्छे ?

ठूलो मान्छेको आकार बनाइसकेका छैनन् । उनको लागि ठूलो भनेको अमूर्त आकार हो

कृपया यो पनि पढ्नुहोस् ।